خلاصه ی گزارش لایه نگاری محوطه ی میمنت آباد (میمون آباد) رباط کریم
روح الله یوسفی زشک

دشواری های زیست محیطی مرکز فلات ایران، همچون کمبود منابع آب دائمی و همجواری با مناطق پرفشار بیابانی و محدود شدن به واسطه ی دیواره های عظیمی چون رشته کوه های البرز و زاگرس مشخصه هائی هستند که دست در دست هم مؤثرترین عوامل جغرافیائی اثر گذار بر فرهنگ های ساکن منطقه در طول هزاره های متمادی را ایجاد کرده و به مثابه قالبی، خمیره ی فرهنگ های پیش از تاریخی را درون خود شکل داده اند.

محوطه ی باستانی میمنت آباد (میمون آباد) به عنوان یکی از محوطه های باستانی این منطقه و نیز به عنوان یکی از معدود استقرارگاه های شناخته شده ی حاوی شواهدی توأمان از دوره های روستانشینی جدید و دوره ی آغاز شهرنشینی در فلات مرکزی ایران، گزینه ی بسیار مناسبی برای مطالعه ی چگونگی انتقال بین دو دوره ی مذکور بوده و از همین رو مورد توجه قرار گرفته است.

علی رغم پژوهش های گسترده ای که طی چندین دهه ی اخیر در زمینه ی فرهنگ های پیش از تاریخی مرکز فلات ایران صورت گرفته، باید اذعان نمود که غیر از چند مورد خاص، پژوهش منسجمی در زمینه مطالعات باستان شناسی هزاره چهارم در حوضه ی پبش از تاریخ شمال مرکز فلات ایران انجام نشده و از همین رو با وجود تلاش های صورت گرفته، باستان شناسی این منطقه همچنان از فقدان یک گاهنگاری منسجم، جامع و مستند رنج می برد. مسائلی همچون چگونگی فرایند انتقال از مرحله ی روستانشینی میانی (سیلک II) به مرحله ی روستانشینی جدید (سیلک III) و مسئله ی سفال آلویی (؟)، توالی فرهنگی مرحله ی روستانشینی جدید و مسئله ی سیلک III5 و سفال خاکستری، چرائی تحولات پایانی روستانشینی جدید (سیلک III7) و نیز نحوه ی انتقال به دوره ی آغاز شهرنشینی (سیلک IV) سوالاتی هستند که پاسخگوئی به آنها نیازمند فعالیت های گسترده، منسجم و هدفمندتری می باشد.

محوطه ی باستانی میمنت آباد (میمون آباد) رباط کریم که در تاریخ 25/12/1379 به شماره 3107 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، اولین بار توسط حسن فاضلی نشلی درسال 1377(فاضلی1377) شناسایی شده و پس از آن توسط محسن باقری در سال 1380 مورد بررسی قرار گرفته است(باقری1380). در سال 1385 سجاد علی بیگی به تعیین حریم و نشانه گذاری این محوطه پرداخته و بر اساس مطالعه مجموعه سفال های آن، محوطه را متعلق به دوران مس و سنگ جدید و قرون میانی دورۀ اسلامی معرفی می نماید(علی بیگی 1385).محمدرضا نعمتی و فرشید مصدقی نیز در همایش باستانشناسی عصر مفرغ این محوطه را به عنوان محوطه ای از دوران آغاز عصر مفرغ معرفی کردنده اند(مصدقی و نعمتی،1388). بررسی سطحی روشمند محوطه نیز در تیرماه 1389 در دو مرحله زمانی طی حدود شش ماه عملیات میدانی و مطالعاتی توسط قاسم رحیمی انجام شده است.

فصل اول فعالیت های میدانی در محوطه ی باستانی میمنت آباد که از دو برجستگی نسبتاً کم ارتفاع و البته کم وسعت قدیمی تر جنوبی و جدیدتر شمالی تشکیل شده است، در شهریور و مهرماه سال 1391، با ایجاد دو کارگاه جداگانه بر روی هر یک از برجستگی ها و تنها با منظور لایه نگاری به انجام رسید. نتایج حاصل از این کاوش در برجستگی جنوبی شواهدی از سه مرحله ی استقراری متعلق به دوره ی روستانشینی جدید را در بر داشت که شامل دو مرحله معماری و نهشته گذاری های قابل مقایسه با دوره ی سیلک III6 و دور ریزها و نهشته های استقراری دوره ی سیلک III7 بود. در طرف مقابل، یافته های کارگاه شمالی نیز حاکی از تداوم استقرار بین دو برجستگی شمالی و جنوبی است که شامل دو مرحله ی استقراری قابل مقایسه با دوره های سیلک III7 و IVa بوده و به ویژه در مرحله ی اخیرتر با شواهد معماری قابل توجهی همراه می باشد.

موضوع توسعه ی پیچیدگی های اجتماعی و شناسایی و مطالعه ی مؤلفه های حاکم بر فضای منطقه و محوطه در مقطع زمانی عصر مس و سنگ جدید در شرایطی که مبحث فرایند گسترش اروک در فلات مرکزی و موضوع درون زا یا برون زا بودن این تحولات در اوج توجهات داخلی و خارجی قرار دارد، موجب افزایش اهمیت مطالعاتی این محوطه گردیده است چنان که الگازه (1989, 2001) معتقد است که توسعه فرهنگی صورت گرفته در بین النهرین در اواخر هزاره چهارم، زمینه را برای افزایش ارتباطات منطقه ای و بروز پیچیدگی¬های فزآینده ی اجتماعی و سیاسی در مناطق پیرامونی جنوب بین¬النهرین فراهم نموده است.

این در حالی است که مطالعات صورت گرفته بر روی یافته های فصل اول کاوش های باستان شناسی محوطه ی میمنت آباد رباط کریم حکایت از وجود شواهدی از فرایندی درونی، آرام و در عین حال مداوم در زمینه ی افزایش پیچیدگی های اجتماعی در کنار ظهور ناگهانی ابزارها و مدارک مرتبط با مدیریت اداری و تجارت دور برد دارد.

واژگان کلیدی: فلات مرکزی، مس و سنگ جدید، پیچیدگی های سیاسی_اجتماعی