روش پژوهش

روش های پژوهش

باستان شناسی به زبان ساده علم مطالعه ی گذشته ی بشر بر مبنای آثار مادی برجای مانده از آن است و از آنجائیکه استخراج همه ی اطلاعات شکل گرفته در بستر زمان و مکان با توجه به محدودیت های دامنه ی علم و آگاهی بشر، حداقل در حال حاضر، دور از دسترس می باشد، بهترین حالت آن است که کاوشگر در ثبت و ضبط حداکثر اطلاعات ممکن بکوشد تا بدین وسیله عنان ماهیت تخریبی کاوش های باستان شناسی را تا حد ممکن در اختیار بگیرد.

از همین روست که اطلاع کاوشگر از فنون و روش های روزآمد و استفاده از تخصص های میان رشته ای مختلف می تواند با کمک به کسب حداکثر اطلاعات ممکن، پژوهشگران را از نیاز به کاوش های گسترده تر و البته گاه ویرانگر، بی نیاز ساخته و به روشن تر شدن زوایای تاریک فرهنگ های مورد مطالعه یاری بیشتری رساند.

آنچه در این فصل از کاوش های باستان شناختی میمنت آباد (میمون آباد) با علم به مطالب فوق شکل گرفته و در ذیل توصیف مختصری از آن آورده می شود، تلاشی در همین راستا می باشد.

بررسی سطحی روشمند (نمونه برداری روشمند طبقه بندی شده(

بررسی سطحی روشمند محوطه های باستانی روشی نوین در مطالعات باستان شناسی است که در دو دهه اخیر کاربرد فراوانی یافته است. از میان روشهای گوناگون نمونه برداری سطحی محوطه ها، نمونه برداری روشمند طبقه بندی شده، مناسب ترین روش بوده و شیوه ای با کارایی بالاست که از نظر مطالعات آماری نیز بهترین نتیجه ی ممکن را بدست می دهد. کاربرد این روش از لحاظ بعد زمانی و مکانی نیز مقرون به صرفه است.

همچنین با استفاده از این روش، پیش از آغاز کاوش و به دلیل دقت نسبتاً بالای موجود در جمع آوری مواد فرهنگی، انتخاب و نقطه یابی به منظور هدف گذاری کاوش یا گمانه زنی نیز بسیار آسانتر صورت گرفته و با نتایج مطلوب تری همراه می گردد.

در بررسی سطحی بر روی محوطه میمنت آباد (میمون آباد) سعی شده تا داده های باستان شناختی این محوطه به روشی کاملاً علمی جمع آوری و ثبت و ضبط شده و با توجه به تاریخ گذاری نسبی داده ها مورد ارزیابی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

بر اساس نتایج حاصل از بررسی روشمند داده های سطحی، این محوطه دارای شواهدی از سه دوره ی استقراری شامل دوره ی روستانشینی جدید (دوره سیلکIII6-7b)، دوره ی آغاز شهرنشینی (سیلکIVa)  و قرون میانی اسلامی تشخیص داده شده است که پراکندگی آنها به ترتیب ذکر شامل فراوانی داده های مرتبط با دوره ی روستانشینی جدید (سیلک III6) در تپه ی جنوبی، روستانشینی جدید (سیلک III7) و آغاز شهرنشینی (سیلک IVa) در تپه ی شمالی و اسلامی به صورت پراکنده در حاشیه ی جنوبی و شرقی محوطه می باشد.

این بخش از پژوهش که انجام آن به واقع سرآغاز و مشوق اصلی تداوم آن نیز بوده، به همت قاسم رحیمی شکل گرفته و حاصل کار علاوه بر استفاده در ساختار این پروژه به عنوان پایان نامه ی وی در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و تحت عنوان " بررسی روشمند محوطه میمون آباد" مورد پذیرش و داوری قرار گرفته است.

 

1.simple random, 2.stratified random, 3.systematic, 4.stratified systematic unaligned

 

روش کاوش

فصل اول فعالیت های میدانی در محوطه ی باستانی میمنت آباد تنها با منظور لایه نگاری انجام پذیرفته و از همین رو با ایجاد دو کارگاه شمالی و جنوبی و با استفاده از روش ثبت و ضبط، انتساب داده ها به لوکوس ها، به عنوان بافت های باستان شناختی، مورد کاوش قرار گرفته است. در این روش تمامی بافت های قابل مرزبندی از نظر، رنگ بافت، تراکم، نوع محتویات بافت (جنس، اندازه و شکل)، کیفیت محتویات (درصد پراکندگی و ترتیب)، موقعیت بافت در فضا و نوع داده ها، بدون توجه به اینکه سازه باشند یا نهشته، با در نظر گرفتن رابطه ی لایه نگاری (تقدم، تأخر یا همزمانی) به عنوان یک لوکوس ثبت شده و داده های هر بافت منحصراً به همان شماره ی بافت (لوکوس) نسبت داده می شود.

 

 

مدیریت داده ها و اطلاعات

بدیهی است که در این روش آنچه بیش از همه مورد توجه قرار می گیرد، دقت و صحت انتساب داده ها به بافت لوکوس ها می باشد. از همین رو لازم است تا با بکارگیری روش های مناسب شماره گذاری و ثبت و نرم افزارها و سخت افزارهای مرتبط با آن، قابلیت بازگشت پذیری داده ها را در نسبت داده شدن به لوکوس ها تقویت نموده و همزمان امکان مدیریت، هدایت و نهایتاً تجزیه و تحلیل آن ها را میسر ساخت.

نرم افزارهای متعددی که امروزه به عنوان بانک های اطلاعاتی در خدمت فعالیت های علمی در آمده اند از جمله ابزارهائی هستند که می توانند به افزایش صحت عمل در کاوش های باستان شناسی، افزایش توان تحلیلی و نتیجتاً ارائه ی مطلوب یافته ها یاری رسانند. در این میان نرم افزارهای قدرتمندی نیز وجود دارند که با تبدیل اعداد و ارقام حاصله به تصاویر گرافیکی امکانات گسترده تر و مطلوب تری را در این راستا فراهم می سازند.

بانک اطلاعاتی

پایگاه داده یا بانک اطلاعاتی به مجموعه ای از اطلاعات با ساختار منظم و سامانمند گفته می شود که معمولاً در قالبی قابل ارائه در دستگاه ها و رایانه ها ایجاد شده و قابل خواندن، تغییر، دسترسی و ذخیره باشند. اگرچه چنین شیوه ی ذخیره سازی اطلاعات تنها روش موجود نبوده و شیوه های دیگری مانند ذخیره سازی ساده در پرونده ها نیز استفاده می گردد، ولی قطعاً به لحاظ قابلیت ها و انعطاف پذیری توانائی سیستم های نرم افزاری رایانه ای را ندارند و از همین رو است که پایگاه داده در اصل مجموعه ای سازمان یافته از اطلاعات است که از دانش رایانه سرچشمه می گیرد. به زبان ساده، پایگاه داده مجموعه ای از رکورد های ذخیره شده در رایانه با یک روش سیستماتیک مثل یک نرم افزار رایانه ای است که می تواند به سوالات کاربر پاسخ دهد. از معروف ترین نرم افزارهای مدیریت داده Oracle, Microsoft SQL Server, My SQL و Microsoft Access را می توان نام برد.

"داده ها" همان واحدهایی هستند که در بانک اطلاعاتی ذخیره می شوند و "اطلاعات" معنای آن داده ها از دید کاربر می باشند. تمایز این دو از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در صورت لزوم باید صریحا از آن ها نام برده شود. یک سیستم بانک اطلاعاتی از چهار مولفه  ی داده ها، سخت افزار، نرم افزار و کاربران تشکیل شده است.

سیستم مدیریت بانک اطلاعات (پایگاه داده ها)، مجموعه‌ای پیچیده از برنامه‌های نرم‌افزاری است که ذخیره سازی و بازیابی داده‌های (فیلدها، رکوردها و فایل‌های) سازمان را در بانک اطلاعاتی (پایگاه داده‌ها)، کنترل می‌کند. این سیستم، کنترل امنیت و صحت پایگاه داده‌ها را نیز بر عهده دارد. هنگامی که چنین سیستمی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اگر نیازمندیهای اطلاعاتی سازمانی تغییر یابد، سیستم‌های اطلاعاتی نیز آسانتر تغییر خواهند یافت. سیستم مدیریت در این نوع از بانک های اطلاعاتی از صحت داده ها پشتیبانی می‌کند. بدین ترتیب که اجازه نمی‌دهد بیش از یک کاربر در هر لحظه، یک رکورد (داده یا مدرک) را به روز رسانی کند. این سیستم اجازه ی ثبت رکوردهای تکراری را در بانک داده‌ها نمی دهد. برای مثال، هیچ دو شیئی جداگانه ای با یک شماره پذیرش مشترک، نمی‌تواند در پایگاه داده‌ها وارد شود. طراحی پایگاه داده‌ها، فرایند تصمیم گیری درباره نحوه سازماندهی این داده‌ها در انواع رکوردها و برقراری ارتباط بین آن ها است. رکوردها می توانند به واسطه ی عنوان و مقادیر مشترک موجب ارتباط جداول مختلف اطلاعاتی گردند به عنوان مثال می توان از رابطه ی فهرست یافته ها با جدول توصیف بافت (جدول توصیف لوکوس) به واسطه ی اشتراک در شماره ی ردیف، شماره ی پذیرش یا شماره ی لوکوس نام برد که موجب سهولت دسترسی و نیز تشخیص رابطه ی داده ها و اطلاعات جداول مختلف با یکدیگر می گردد.

آشنایی با نرم افزار Microsoft Access

 اکسس که یکی از برنامه های موجود در بسته نرم افزاری آفیس( Microsoft Office ) است برای ساماندهی و کنترل و مدیریت بانک های اطلاعاتی ایجاد شده است. این برنامه دارای قابلیتهای بسیاری مانند ایجاد صفحه ورود اطلاعات به شکل دلخواه، تعداد جداول متنوع و ایجاد رابطه بین جداول و استخراج داده های آماری به صورت انواع نمودارها و امثال آن می باشد.

 به عنوان مثال وقتی شما می خواهید اطلاعات موجود در یک چک را در کامپیوتر خود ذخیره کنید شما با استفاده از برنامه اکسس می توانید صفحه ای درست همانند صفحه چک ایجاد کنید و اطلاعات را به صورت کاملا گرافیکی در آن وارد کنید.

در این نرم افزار پس از ایجاد یک بانک اطلاعاتی حتی می توان از آنها گزارش گرفته و یا در بین اطلاعات جستجو نمود. از موارد استفاده برنامه اکسس برای نمونه می توان به استفاده آن در قسمت حسابداری یک شرکت و یا نگهداری اطلاعات اشخاص عضو در یک سایت اینترنتی و حتی نگهداری اطلاعات کارمندان (حتی عکس ها و اسناد تصویری آنها) و موارد بسیار متنوع دیگر اشاره کرد. شما پس از ایجاد این پایگاه داده حتی می توانید آن را تحت شبکه در سطح عمومی در اختیار دیگران قرار داده یا بر روی آن کلید رمز گذاشته یا حتی در سطح کاربران مختلف مقدار دسترسی هر کاربر را تعیین کنید.

در دیتابیس‌های اکسس حجم زیادی از اطلاعات نگهداری می‌شود که ممکن است گاهی به پاره‌ای از آن‌ها نیاز باشد. برای نمونه در محوطه ای که تعداد زیادی کارگاه (ترانشه) دارد، هر کارگاه اطلاعات فراوانی دارد، از جمله نام و شماره ی کارگاه، جایگاه آن در شبکه بندی محوطه، تاریخ های فعالیت در کارگاه، فهرست یافته های روزانه، توصیف بافت ها، فضاها و ...، از لحاظ گاه شناختی، دوره ها، مراحل استقراری و ... که گاهی لازم است مثلاً نوع یافته های خاصی (برای مثال سرباره) از کارگاه خاصی در ارتباط بادوره ای خاص (با مرحله ی استقراری مشخص) نسبت به اشیاء فلزی یافت شده از همان بافت سنجیده شده و یا حتی با مراحل قبل و بعد خود مقایسه شود. در اینجاست که بانک اطلاعاتی به عنوان یک مجموعه ی بزرگ و سازمان یافته از داده ها می تواند اطلاعات با ارزش و قابل اعتنائی از موضوع مورد نظر را با استفاده از امکانات آماری و نموداری به صورت یک گزارش کامل به کاربر ارائه دهد.

 

 

GIS

GIS واژه ای اختصاری برای نام بردن از مجموعه برنامه ای نرم افزاری - سخت افزاری است که با عنوان "سیستم اطلاعات جغرافیائی"  یا  "Geographical Information System" شناخته می شود. یک روش کاملاً قدرتمند تجزیه و تحلیل و ارائه ی اطلاعات به صورت رایانه ای که امروزه یکی از بخش های ضروری فعالیت های باستان شناختی و همینطور دیگر فعالیت های میدانی و حتی صنعتی و مدیریت در سطح کلان می باشد.

GIS به واسطه ی پیوند میان اطلاعات (شامل اعداد و ارقام و تعاریف) و نقشه ها (تصاویر گرافیکی) عمل می کند. به این ترتیب که هر داده ای که یک موقعیت جغرافیائی داشته باشد می تواند مشمول GIS باشد. جزئیات مکانی به واسطه ی تعریف محورهای مختصات می توانند در پایگاه داده های مرتبط وارد شوند، این امکان از نظر مقیاس تقریباً به صورت بی اندازه ای انعطاف پذیر بوده و می تواند مناطقی به بزرگی قاره ها و یا به کوچکی ساختمان های منفرد یا سازه های درون یک کارگاه کاوش را پوشش دهد. اطلاعات محیطی، زمین شناختی، وابسته به آب شناسی و ناهمواری ها بخشی از دیگر انواع اطلاعاتی هستند که می توانند داخل پایگاه داده های مرتبط شوند ، به طوری که به راحتی قابل ترکیب و مقایسه با داده های باستان شناختی هم باشند.  GIS قابلیت ارائه ی یک سری از نقشه های دو یا سه بعدی را داراست که مقیاس، زاویه و جهت آن می تواند به محض اراده ی کاربر دگرگون شود. برای نمونه بزرگ نمائی یا کوچک نمائی نقطه ای خاص به منظور مشاهده ی جزئیات، مشاهده ی تصویری با گستردگی بیشتر یا قابلیت کلیک کردن برای به کار گرفتن لایه ای دیگر به منظور دریافت اطلاعات متفاوت کاملاٌ امکان پذیر می باشد. با استفاده از این ابزار می توان داده ها را از نظر آماری تحلیل نموده و نتایج آن را بر روی نقشه ها و به صورت گرافیکی نمایش داد.

در این کاوش نیز با استفاده از قابلیت های GIS سعی شد تا ضمن کمک گرفتن از این قابلیت ها برای تجزیه و تحلیل مناسب داده ها، از توان بالقوه ی آن به منظور ارائه ی یک گزارش کارآمد و قابل درک با درصد بازگشت پذیری بالای اطلاعات، بهره برداری شود. این بخش از پژوهش که مقدمه ی آن با نقشه برداری محوطه و ارائه ی نقشه ی توپوگرافی آن آغاز شد به همت امیر احمدپور انجام پذیرفته که در ادامه با ترسیم گرافیکی روند نهشته گذاری ها و نیز ارائه ی تصویر سه بعدی لایه نگاری کمک قابل توجهی به تحلیل اطلاعات حاصل از کاوش نموده است.